ISOS logo
en

MS 24 P 14

Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy

443

Lilium Medicinae

16th cent. Paper, pp. 328. Folio (11 × 7½). Scribe : Corc og O Cadhla. Dated 1577-8; see below. Places : Teagh na Ronna = Tinnaranny, Co. Kilkenny; Grainseach na Manach (probably = Graigue na Manach); and Lis Ailleacain (= Lissalican, St. Mullins Lr., Co. Carlow). Bound in half-parchment, not lettered. Former owners : Edward O’Reilly, Robert Mac Adam, Bp. Reeves. Reeves mss. no. 833.

Note inside cover: "This ms. was purchased by Mr. Robert Mac Adam at the sale of Edward O’Reilly’s Library Nov. 1830, for eleven shillings. It is no. 45 in the sale catalogue (p. 62) and is described as follows:—'45. A Folio Paper Book 175 pages folio or 350 pages ms. The subject medicine, written in the School of Montpelier in the year 1305; the book is perfect, except that the outer ends of about a dozen lines of each of the first two folios are a little damaged.' " The ms. is written in double columns, and the folios are numbered by the scribe, but he passes from 109 to 120 by an oversight. The volume contains a translation of the Lilium Medicinae. At the end of pts. i, ii, iii, and v the scribe has added the following colophons:—

p.76 a, 9 lines fr. ft. "Tairnig an céd pairteagal anossa maille re furtacht an tslanuighteora le Corc og mhac Emuinn mic Cuirc hi Cadhla. ⁊ Teagh na Ronna mo log a bfochuir Briain mic Cathaoir mic Airt Caomhanaigh ⁊ Isibéle inghine Aodha mic hSheaain ⁊ na tabradh fer legtha an libuir a acmhusan dam [ar] olcus mo leitreach ⁊ dermaduighe mo scribhneoirechda oir ata deithnus romor orm ⁊ drochcairt ⁊ me ac sibail o inadh co hinadh anno domini 1577 f. .i. an ⁊ la do mi august ⁊ is bennuighthe Dia tridna saoghalaibh."

p.134 a, 1.3. "Tairnig annsin an 2a leabhur maillire furtacht an tslanaigtheora Et a dTig na Ronna do tinnscnadh an .16. la do mhi iuin ⁊ is ann fos do crichnuighed ⁊ me a bfarradh Briain mic Cathair mic Airt mic Diarmada laimdheirg ⁊ Isibele inghine Aodha mic Sheaain mic Remuinn hí Broin ⁊ gidh ann do tinnscnad ⁊ do crich nuighed é ni hann is mo do sccribadh dhé ⁊ an .5. la do mhi februarius do crichnuighed ⁊ is annsan aimsir so do leiceadh Seaan mac iarla Dhesmhumhan amach ⁊ tug sir Henry Sidni don iarla e .i. do Gheroid mac Semuis ⁊ an sir Henri adubhramur .i. giuisdis na hErenn esein ⁊ intí is mo do cuir Ere fa smachd Saxanach o thangadur o thus a nErinn ⁊ co hairighte re cuimhne a mairenn aniú. Et is i is prinsa Saxan ⁊ Erend ann .i. Quene Elizabeth ⁊ [adeirid moran go bfuil rioghachd Alban ⁊ na Fraince ⁊ ni bfuil a chommor ⁊ ataid sin ⁊ ataid Saxanaigh aga radh gurub aice ata airdcennus an creidimh ⁊ is breg doibh oir is derbtha linn gurub e an Papa cend na hegailsi naomhta cathalgdha ⁊ is fior do hSaxanaigh ani adeirid fein oir is i is cend ar an droich chreidimh co huilidhi an med ata fana smachd oir ni connaimther aoine na corghus na cathaoir ina an tsaoire do orduigh Dia do connmhail fana smachd ⁊ ni mo beirter anoir na cion dh’arus naoimh ina ré ⁊ fos is iad is mo doní dunmharbhadh ⁊ is uaibhrighe san roinn Eorpa co huilidhe ⁊ is ingnadh liom a fhad fuilinges Dia a gcendus iad acht amhain gurub fada fhuilinges ⁊ gurub mall direch a dhighaltus ⁊ tuilleadh eili .i. co bhfuilid Erinnigh feín co holc ⁊ co dtugadh a smachdugadh don mhiamhantur eili. ni bhem da lenmhain a bhfad oir do chaithfimais ar ndubh ⁊ ar bpaiper risani adubhramar]. Misi Corc o Cadhla do sccribh so ⁊ tabhradh gach aon leighfes e asccaith ar mhanmain ⁊ na tabhradh fer a leigte achmusan orm fa mbia droichsccribhtha dhe oir ata diffeir romor orm ⁊ is beg an comhnaidhi fhedaim do denamh. anno domini 1578 Trocuire righ nimhe d’ughduir an lebhuir so .i. Bernardus Gordonius noch dfag ag an domhan e ⁊ donti do chuir a nGaeidheilg e .i. Corbmac o Duinnshleibhe ⁊ donti do scribh annso e ⁊ co gcrichnighi an slanaigtheoir an .3. leabhar."

The portion in square brackets was struck out by someone in whose possession the book was (perhaps Brian Cavanagh) to save him from the charge of treason.

p.170 a.b. "Tairnig ansin an .3. pairteagal don Lili maille re cabhair an tslanuightheora an .22. la do mhi mharta ⁊ a nGrainsigh na Mhanach a bfochuir Briain mic Cathaoir mic Airt Caomhanaigh do crichniges e ⁊ me ag leiges a deise inghean o hseachran fola mista. [Gnimha nachar dhaighmaiseach arna ndeinemh a nÉrinn becan reimhe so ag Saxanachaibh ,i. Muirchertach mac Laigh- sigh hí Mordha cona ocd bferaibh deg ⁊ da fhichet co dtuilledh do dhunmharbhad a Raith Mhullaigh Maisden deis a braighde do chur a ngill re comhall sithchana allaimh an ghiusdis .i. sir Henry Sitney ⁊ Harpol .i. Saxanach do muintir an ghiuisdis sin do chrochadh na mbraighdeadh arna mharach ⁊ fós is se in Harpol cédna do rinne an feald adubhramar a Raith Mullaigh Mhaisden ⁊ do tinnscnadh gnima roghrainemla leo sin do denamh ar fud choigedh Laighen a ninphaidh sin la Saxanachaibh .i. a raibhe do clannaibh Gaoideal a nasard ⁊ a naimh- readh innti a mbreith fein do thabhairt doibh ⁊ toidhechd chum laithreach clanna Gall ⁊ an ghiuisdis. ⁊ ni ni do badh ferr na mar do rinneadh risin fedain adubramar dogentaidhe ru uili da dtigidis. Tuilleadh eili do ron- sadur Goill tShaxan ar fud Eirenn .i. sgel romhor mar ata cumhachta na cuirti Romhanaighe do chur ar gcul in gach ionad fana smachd thoir ⁊ a bhos. oir ni leigenn an egla d’ uachdaran aiffreann do chlos na dfheicsin acht comunion na banrioghan muna eistidaeis a bfalach é. Sgel mor eili .i. Rudhraidhi og o Mordha ⁊ an chuid mhaires da hslichd arna ninnarbadh ag Gallaibh asa nduthaigh ⁊ nach lamhuid a n-aighthi uirre le roinert Gall. ⁊ sgel ghoilles orm co romhor .i. Mairgreg maol inghean Aodha mic Sedhain ben fphosda Rudhraidhi oig hi Mordha do dtuitim go grainemhail ⁊ mna ⁊ macaim ⁊ mindaoine ⁊ daoine oga ⁊ arsaidhi do marbhadh maille ria nach ar thuill a marbhadh do rer bharamhla ⁊ Rudhraidhi ar losccadh as a Laighin ⁊ Cetharlaighi ⁊ Leithghlinne reimhe sin ⁊ na dheghaidh ⁊ morain eili mailli riusain a ndighailt an fhinghail sin ⁊. gach finghaile do ronsadar Goill air Brian] mac Cathaoir Chaomhanaigh a gcendus a hslechda fein .i. slichd Diarmada laimdeirg ⁊ ni gan adhbhur ata mar sin oir dober a chios don fprionsa ⁊ da gach uachdaran Goill da bfuil osa chinn ⁊ fos is romhor ⁊ is imda do lucht a aimlesan ⁊ is doigh lem muna bedh cuimsigtheoir na cruinne ⁊ cruthaigteoir na ndul ag feachain do co romhor ⁊ da hsliochd ni bheadaois mar ataid. Gach drong do raidhemur coro so ⁊ gach anfhorran da fhuaradur ⁊ do gheibhid co bfadaid a luaigechd ⁊ ni fes damhsa cinnus bhias deireadh an dala. Ailim trocuire an tslanaightheora dughdar an leabhuirsi .i. Bernardus Gordonius ⁊ dfer a curta a ngaidilg .i. Corbmac mac Duinnsleibhi .i. baisiler isin ealadhain leighis ⁊ do fer a sccribhta annso .i. Corc óg o Cadhla ⁊ isum triamuin ar a olcus mo chartaidh ⁊ na leitreach cuirim. do chinn nach roithenn lem meamram dfoghbhail ⁊ ara hson sin fos ni cuirim diom gan a cur a gcairt maith madh ail le Dia ⁊ co gcrichnuighi an cobhurthoir an 4 pairtegal Anno salutis 1577 dobadh ferr lem co mbeind reidh rut ⁊ me ar scoil eigin leighis no leighinn abus no thoir."

p.208 , end of pt. 4, half page left blank as if the scribe had meant to make an entry but had not carried out his intention.

p.263 a. "Tairnig annsin an .5. pairtegal mailli re grasaibh Dé a dtigh Bhriain mic Cataoir ⁊ Isibéle inghine Aodha. mhic Seadhain ⁊ iarla Urmuman .i. Tomas mac Semuis a Saxaibh ⁊ iarla Chilli Dara .i. Geroid ann fos a bfarradh na bainrioghan .i. Elizabeth ⁊ ghiusdis na hErenn .i. sir Henri Sidni ar ti imtechda soir ⁊ a cuig no a. 6. do fheraibh on mbainrioghain ara cend diaigh i ndiaigh. ⁊ adeirid drong do daoinibh co ndechaidh geran romhor o Gallaibh ⁊ o Gaoidhealaibh na hErenn air an med bhenus re hiarla Urmhumhan ⁊ re hiarla Chilli Dara dibh, ⁊ o mhoran do muintir na hErenn mailli riu ⁊ dom doigh anfad thoir no co ndechasan soir. ailim trocuire an duil- emhan donti do thracht an lepur so .i. Bernardus Gordonius ⁊ dfir a churtha a ngaeidheilg .i. Cormac o Duinnsleibhi ⁊ dfer a scribhtha annsa drochchairt so .i. Core og o Cadhla ⁊ gach aon leighfes an lebur tabhradh a bendacht ar anmanna in trir sin. Anno domini 1578."

p.294 a/b. "Tairnic annsin an 6 pairtegal do toil Chriost an 28 la do mhi augustus ⁊ a Lis Aillecain do crichnuighead ⁊ a dToigh na Ronna do tindscnadh. Scela mora maille ..." Half page blank after line broken off!

p.

327 . "Finis per me Corgum" (end of vol.).

1. Introduction and pt. 1, beg. Interrogatus a quodam.

76 b. Tinnscainter an 2a parteagal annso noch trachdas do uili eslaintiph na hinchinne; . . . Alopecia est.

134 a, 3 lines fr. ft. Tionnscainter annso an .3. pairtegal noch trachdus do leighes eslaintedh na sul . . . Sicut scribit Galenus.

171 a. Tinnscainter annso an .4. pairteagal noch labrus d’eslaintibh na mball spiradalta ⁊ na gcioch . . . Circa istam materiam intelligendum.

209 . Tionsccainter annso an .5. pairteagal noch trachdas d’eslainteda na mball oilemnach . . . Transglutitio cibi.

263 . Tinnscainter annso an .6. pairteagal noch labhrus d’eslaintibh na nao . . . Hepar est.

295 a. Tindscainter annso an .7. pairteagal deidenach an lebuir so noch labrus d’eslaintibh na mball ngeinemnach . . . Unumquodque animal.